KGU

ТЕРРОРИЗМИ СИЁСӢ ҲАМЧУН ЯК ШАКЛИ ЭКСТРЕМИЗМИ ДИНӢ ДАР ҶАҲОНИ МУОСИР

09.10.2020

ТЕРРОРИЗМИ СИЁСӢ ҲАМЧУН ЯК ШАКЛИ ЭКСТРЕМИЗМИ ДИНӢ ДАР ҶАҲОНИ МУОСИР

Дар ибтидои ҳазорсолаи сеюм инсоният яке аз марҳилаҳои душвортарин, зиддиятнок ва дардноки рушди сиёсиро аз сар мегузаронад, ки бо афзоиши назарраси таҳдиди терроризм алоқаманд буда, ин яке аз усулҳои асосии муборизаи фаъолони сиёсӣ барои қудрат ва нуфуз мебошад. Терроризми муосир ҳамчун омили бартаридошта дар ноустувории вазъи сиёсии як қатор кишварҳо ва минтақаҳо ба назар мерасад. Он аз бисёр ҷиҳат аз терроризми давраҳои гузаштаи таърих бо дараҷаи талафоти оммавӣ ва таъсири харобиовари он ба ҷомеа фарқ мекунад. Хавфи оқибатҳои фалокатовар дар натиҷаи истифодаи террористон аз истифодаи силоҳи қатли ом ва истифодаи дигар дастовардҳои тамаддуни техногенӣ воқеӣ гардида ба як падидаи печидаи сиёсӣ, иҷтимоӣ ва мазҳабӣ мубаддал гаштааст, ки аз дастовардҳои ҷаҳонишавӣ ва тамаддуни техногении муосир фаъолона истифода мебарад.
Дар байни ҳама намудҳои терроризм, ки дар асри 20 васеъ паҳн шудаанд, терроризми динӣ, ки ба тағироти назаррас дучор омадааст, махсусан ба таври назаррас рушд кардааст. Он аз ҷиҳати миқёс ва амиқи ташкилии худ метавонад бо чунин падидаҳои на он қадар тавонои иҷтимоию сиёсӣ, ба мисли терроризми идеологӣ, миллатгароӣ, давлатӣ ва байналмилалӣ рақобат кунад. Ин падида аз он сабаб ба амал омадааст, ки терроризми динӣ бо такя ба шиорҳои мазҳабӣ ва истифодаи догмаҳои мувофиқи динӣ дар ниҳоят барои расидан ба ҳадафҳои мушаххаси сиёсӣ равона карда шудааст.
Сабақҳои асри 20 ва алахусус нимаи дуюми он хеле хушҳолона шаҳодат медиҳанд, ки дар маҷмӯи терроризми диниву сиёсӣ бо сабабҳои объективии таърихӣ сохторҳои экстремистие, ки дар асоси фундаментализми исломӣ амал мекунанд, васеъ паҳн шудаанд.
Системаи васеъшудаи сохторҳои террористӣ, ки беш аз 150 ташкилотро дар бар мегиранд ва дар минтақаҳои гуногуни ҷаҳон фаъолият мекунанд, гурӯҳҳои террористии тарафдори ислом бартарӣ доранд. Инчунин тасодуфӣ нест, ки тақрибан нисфи гурӯҳҳои машҳури террористӣ имрӯз ошкоро исломгаро ҳастанд. Асри 20 замоне буд, ки дар арсаи геополитикӣ чунин бозигарони баландихтисос, ба монанди “Гурӯҳи Мусаллаҳи Исломӣ”, “Ҷиҳоди Исломӣ”, “Ҳизбуллоҳ”, “Ал-Қоида”, “Ҷиҳоди Исломии Фаластин”, “Ҳаммоз” ва ғайра пайдо шуданд, ки аксарияти онҳо ҳамчун иттиҳодияҳои сиёсии барои истиқлолият, озодӣ ва ҳуқуқҳои сиёсӣ ба амал омада буданд.
Афзоиши тадриҷии таъсири тамоюлҳои дохилӣ ва хориҷӣ ба рушди экстремизми динӣ ва терроризм дар ҷаҳони ислом дар ибтидои асри 21 оварда расонд. ба муқовимати глобалии идеологии ду "ҷаҳони динӣ", ки ҷаҳони дунявии асри 20-ро иваз кардаанд. Сабабҳои асосии чунин муқовимати глобалӣ, ки дар ҷараёни паҳншавии экстремизми исломӣ ва терроризм дастгирии доимӣ ба даст оварданд, ба ҳолатҳои зерин вобаста буданд:
Аввалан, яке аз сабабҳои паҳншавии экстремизми динӣ ва терроризм дар он буд, ки таъсири муосиркунандаи ҷаҳони пешрафтаи Ғарб ба кишварҳои қафомондаи "нав" -и ҷаҳони ислом хусусиятҳои амиқи этномадании ин ҷамъиятҳоро нодида гирифт. Ин маҳз арзиши аслии раванди васеи навсозӣ мебошад, ки дар асри 20 аксари кишварҳои ҷаҳонро фаро гирифтааст.
Дуюм, паҳншавии тадриҷии экстремизми динӣ ва терроризм инчунин аз бисёр ҷиҳат аз он вобаста буд, ки идомаи таърихии арзишҳои суннатӣ, ки ба қариб тамоми ҷаҳони ғайриисломӣ хос буданд, дар ҷаҳони суннатии мусулмонӣ ба муқовимати байни ин арзишҳо таназзул карданд. Чунин муқовимат аксар вақт бо пайдоиши низоъҳои сиёсӣ, динӣ ва ҳарбӣ ҳамроҳӣ мекард. Аз ин лиҳоз, кишварҳои анъанавии мусулмонон дар ниҳоят ба мушкилоти ташаккули як навъ системаи нави арзиш дучор меомаданд, ки ҳамзистии системаҳои арзишҳои анъанавӣ ва демократиро таъмин мекунанд.
Сеюм, дар кишварҳои ҷаҳони ислом густариши ифротгароии исломӣ ва терроризм бо афзоиши тамоюлҳои авторитарӣ, ки дар зери парчами идеологияи исломӣ сурат гирифтааст, ҳамроҳӣ карда шуда ин мафкура барои элитаҳои иртиҷоии миллӣ беш аз пеш муфидтар шуд. Ҳамин тариқ, тақвияти тамоюлҳои авторитарӣ дар зери парчами динӣ дар як қатор кишварҳои Шарқи Наздик ва Миёна вокуниши табиӣ ба ҳуҷуми арзишҳои Ғарб табдил ёфтааст.
Чорум, заминаҳои назарраси паҳншавии экстремизми исломӣ ва терроризм дар як қатор кишварҳои мусулмонӣ низ аз ҳисоби хароҷоти ногузире, ки дар ҷараёни навсозии иҷтимоию иқтисодӣ дар ин давлатҳо ба миён омадаанд, ба вуҷуд омадаанд. Рушди пешгӯинашавандаи иқтисодӣ, набудани бозгашти таъсирбахши иҷтимоӣ аз ислоҳоти модернизатсия, надоштани эътимод ба қобилияти элитаи ҳукмрон барои зуд бартараф кардани мушкилоти доимо ба миён омадаистодаи иҷтимоию иқтисодӣ заминаҳои муроҷиат ба ғояҳои исломии адолати иҷтимоӣ, ба роҳи воқеан исломии давлатдорӣ ва ғайраро фароҳам овард.
Панҷум, раванди паҳншавии экстремизми исломӣ ва терроризм дар як қатор кишварҳои мусулмонӣ таҳти таъсири тамоюли “ақидаҳои нави исломӣ” такони иловагӣ гирифт, ки ин барои тақвияти нақши анъанаи исломӣ ҳамчун танзими муносибатҳои иҷтимоӣ ва инчунин таъсири он ба элитаҳои ҳукмрон замина фароҳам овард.
Аз аввали солҳои 80-уми асри ХХ. терроризми динӣ дар шуури ҷамъиятӣ, пеш аз ҳама бо исломгароии радикалӣ алоқаманд аст. Терроризм дар зери ниқоби шиорҳои исломӣ натиҷаи исломигардонии терроризми иҷтимоӣ ва миллӣ дар Шарқи Наздик ва Миёна мебошад. Имрӯз он як ҷомеаи пурқудрати байналмилалиро муаррифӣ мекунад, ки тамоми минтақаҳои исломии сайёраро фаро мегирад. Як қатор ҳаракатҳои ҷудоихоҳон бо терроризми динӣ - дар ҳудуди Ҳиндустон, Филиппин ва Кавкази Шимолӣ алоқамандии зич доранд. Ба монанди: “Ал-Қоида”, “Толибон” (Афғонистон). "Бародарони мусулмон" (Миср) ва дигарон.
Гурӯҳҳо ва ташкилотҳои террористӣ, ки ҳамчун субъектҳои терроризми байналмилалӣ баромад мекунанд, метавонанд аз ҷиҳати ташкилӣ ва сиёсӣ мустақил бошанд ё ҳамчун як ҷузъи ҷудонашавандаи дигар ташкилотҳо ё ҳаракатҳо амал кунанд. Дар ду даҳсолаи охир, дар байни субъектҳои терроризми байналмилалӣ, ҷойгоҳҳои афзояндаеро ташкилотҳои байналмилалии террористӣ ишғол мекунанд, ки фаъолияти худро доимо дар қаламрави як қатор давлатҳо анҷом медиҳанд ва баъзан дар он инфрасохтори ба қадри кофӣ рушдёфта (мақомоти давлатӣ, урдугоҳҳо барои тайёр кардани ҷангиён, лабораторияҳо барои истеҳсоли таҷҳизоти террористӣ ва ғайра) мебошанд.
Он бо афзоиши назарраси захираҳои молиявӣ, моддӣ, иттилоотӣ, инфрасохтори беҳтаршуда, низомигардонӣ ва қобилияти ворид шудан ба мақомоти давлатӣ фарқ мекунад.
Муваффақият дар мубориза бо терроризм кӯшишҳои муштараки тамоми ҷомеаи ҷаҳонӣ, муттаҳидсозии амалҳои онро дар сатҳи ҷаҳонӣ, минтақавӣ ва миллӣ талаб мекунад.
Айни ҳол ҷаҳон ба давраи нави муносибатҳои байнидавлати шурӯъ карда истодаанд, ки муносибатҳои барқароршудаи шарикӣ, кӯмаки тарафайн ва муттаҳидсозии кӯшишҳои зиддитеррористӣ буда, муносибати конструктивӣ бо шарикон дар сатҳи давлатӣ таҳия карда шуда, моделҳои нави амниятӣ лозим ва зарур мебошанд.

Хуршед ҚУРБОНОВ.
Омӯзгори факултети Иқтисод ва идора.


Back to the list